Osmański Mateusz
Osmański Mateusz ks. (19.09.1796 Chełmża – 13.12.1857 Brodnica) – ksiądz, proboszcz w Brodnicy (l. 1831-1857), tłumacz, autor pism religijnych i powieści ludowych. Syn Konstantego, organisty i kantora katedralnego oraz Małgorzaty z domu Gostomskiej. W latach 1808-1813 uczeń Akademii Chełmińskiej. Następnie przyjęty do Seminarium Duchownego w Chełmnie, gdzie studiował teologię (l. 1815-1818). W 1818 r. po otrzymaniu święceń kapłańskich pełnił obowiązki sekretarza konsystorza i kapelana sióstr benedyktynek w Chełmnie. Po zniesieniu ich klasztoru (1821 r.) był kapelanem sióstr szarytek. Uczył w szkole żeńskiej religii oraz pisania i rachunków. W 1826 r. został mianowany inspektorem szkół ludowych w powiecie chełmińskim, a następnie w powiecie wąbrzeskim. Od 1831 r. był proboszczem w Brodnicy, a także dziekanem i inspektorem szkolnym w powiecie brodnickim, gdzie założył Towarzystwo Samokształceniowe Nauczycieli (1833 r.). W 1849 r. za swoje zasługi w pracy został mianowany kanonikiem honorowym chełmińskim.
Działalność pisarską rozpoczął mając ponad 50 lat. Rozgłos zyskał jako tłumacz i autor powieści dla ludu. Jest autorem ponad 20 książeczek tłumaczonych z języka niemieckiego oraz wielu artykułów drukowanych w „Katoliku Dyecezyi Chełmińskiej”. Powieści wydawał w brodnickiej drukarni Karola Augusta Köhlera; jemu to powierzył też dalsze nakłady książek, samemu nie mając z tego tytułu żadnych wpływów materialnych. Jest także autorem książeczek o treści ascetycznej, ich celem było pouczenie religijne (m. in. Wywód i zbiór obowiązków chrześcijanina katolika, 1850, Krótkie objaśnienie pacierza, 1854). Popierając ruch antyalkoholowy, stworzył powiastkę Sejmik na bagnie w karbowskim boru czyli przestroga dobrze życzącego dla członków bractwa trzeźwości (1855) oraz utwór O pijaństwie (1857). Przetłumaczył kilkanaście umoralniających powiastek Krzysztofa Schmida, Karola Bruga i innych autorów, m.in. powiastki: Róża z Tanenbergu (1851), Wierność i litość (1851), Brat Józef (1851), Bolesław, czyli dalszy ciąg Genowefy (1854), Losy Reinholda (1856). Jest autorem czterech powiastek dla dzieci i młodzieży: Książę Almanzor i jego sługa Mustafa (1852), Macioś (1856), Donna Marya Matyaszówna (1856) oraz Starogrodzka kapela (1857).
Zmarł 13 grudnia 1857 r. w Brodnicy, tam też został pochowany.
Źródło: H. Mross, Mateusz Osmański [w:] Zasłużeni ludzie Pomorza Nadwiślańskiego z okresu zaboru pruskiego. Szkice biograficzne, Gdańsk 1979, s. 144-147.